Քսաներորդ դարասկզբից մանկավարժության մեջ մեծ քայլեր են ձեռնարկվում դպրոցական կրթության ու այլընտրանքային մեթոդների ընտրության, կիրառման ոլորտում: Այդ որոնումների արդյունքը եղավ հատուկ, ազգային դպրոցների, վարժարանների, ավագ դպրոցների, բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների ստեղծումը:
Ըստ այսմ՝ փոփոխություններ կատարվեցին նաև բարձրագույն կրթության ասպարեզում: Ստեղծվեց բազմաստիճան կրթական համակարգ: Այլընտրանքային մեթոդների ընտրության ու կիրառման գործընթացը մանկավարժության մեջ ուղղված է կրթության նպատակին, մեթոդներին, աշակերտների և ուսուցիչների համատեղ գործունեությանը: Այլընտրանքային մեթոդները կարող են նախապես մշակված լինել կամ մանկավարժական նախաձեռնության շնորհիվ նոր առաջանալ:
Այսօր շատ ուսուցիչներ փորձում են նորագույն տեխնոլոգիաների և այլընտրանքային մեթոդների միջոցով հասնել կրթության արդյունավետության: Ուսուցման գործընթացում այս մեթոդներն ակտիվ ու ինտերակտիվ դրսևորումներ ունեն: Ակտիվ ձևը վերաբերում է աշակերտներին, ուսուցիչներին և ուսուցման գործընթացի այլ մասնակիցներին: Պարապմունքի ընթացքում կիրառվում են դասագրքեր, նոութբուքեր, համակարգիչներ, ուստի դրանցից յուրաքանչյուրը անձնական օգտագործման է:
Շնորհիվ ինտերակտիվ մեթոդների՝ բարձրանում է աշակերտների համագործակցային աշխատունակությունը: Այս մեթոդները պատկանում են կրթության հավաքական ձևերին, որոնց պարագայում գործ ունենք սովորողների աշխատանքային խմբի հետ, որի յուրաքանչյուր անդամ պատասխանատու է ուսումնասիրվող նյութի համար:
Ինտերակտիվ մեթոդները նպաստում են նոր նյութի դյուրընկալմանը: Դրանցից են՝
- Շարժումը`որպես յուրացման կրեատիվ ձև
- Խմբային առաջադրանքը
- Դաստիարակությունը, դերերով խաղը
- Պարապմունքը, էքսկուրսիան
- Հանդիպումը փորձագետների ու մասնագետների հետ
- Դասընթացների ուղղորդումը կրեատիվ մտածողությանն և գործելաոճին
- Տեսանյութերի, համացանցի օգտագործումը:
- Մտագրոհի և ¦Որոշումների ծառ§-ի միջոցով բարդ առաջադրանքների լուծումը:
Շնորհիվ այս ամենի՝ այլընտրանքային մեթոդները զարգացնում են աշակերտների ճանաչողական հետաքրքրությունները, նյութի դյուրընկալումը, քննարկման պատրաստականությունը, բանավիճելու հմտությունը: Հասկանալ, ընկալել և ստացած գիտելիքներն օգտագործել գործնականում: Կասկած չկա, որ այլընտրանքային մեթոդներն առավելություններ ունեն սովորական մեթոդների նկատմամբ, քանի որ դրանք ուղղված են երեխայի զարգացմանը, ինքնուրույն կողմնորոշվելու ու որոշումներ կայացնելու հնարավորություն են տալիս նրան:
Այլընտրանքային ամենատարածված ու ժամանակակից մեթոդը, որ կիրառում են նաև բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում, համագործակցումն է (Kooperation): Այս մեթոդի նպատակն է՝ տարբեր տեսակետներին ծանոթացումը, քննարկումը, անհամաձայնությունների հարթումը համագործակացման ճանապարհով: Այս մեթոդի գործածման շնորհիվ զարգանում է քննադատական միտքը, սեփական կարծիքը պաշտպանելու ընդունակությունը:
Այլընտրանքային մեթոդները փոխել են նաև ուսուցչի դերը՝ նա միայն գիտելիքի կրողը չէ այլևս, այլև մենթոր, աշակերտների կրեատիվ ուսումնասիրությունների ղեկավար:
Գերմանական մի մեթոդական ձեռնարկում՝ համահեղինակությամբ տպագրված, ներկայացվում են արդյունավետ պարապմունքի գաղտնիքները: Այս ձեռնարկում զետեղված դիտարկումներն այլընտրանքային մեթոդների համատեքստում խիստ ուշագրավ են ու կարևոր: Այսպես,
Ա) Պարապմունքը տեղի է ունենում արժանավայել միջավայրում: Այն հիմնվում է բոլորի կողմից ընդունված համագործակցության սկզբունքների վրա:
Բ) Ճիշտ պարապմունքը միշտ նպատակաուղղված է: Յուրաքանչյուր սովորողի ուսումնական գործընթաց իր կառոցվածքն ունի: Հետևաբար պետք է ունենա սահմանված ժամանակացույց:
Գ) Կախված սովորողների փորձից ու գիտելիքներից՝ զարգացվում են մասնագիտական ու ոչ մասնագիտական կարողությունները:
Դ) Պարապմունքի բովանդակությունը մասնագիտական առումով ճշգրիտ է, հիմնված է սովորողների փորձի վրա և ներառում է նյութն ամբողջությամբ:
Ե) Ապահովվում է սովորողների ակտիվությունը: Կիրառվող մեթոդները բազմաշերտ են ու գործնական:
Զ) Աշակերտների իրավասությունը, ինքնուրույն սովորելու իրավունքը համակարգայնորեն հարգվում է և կիրառվում գործնականում: Այդու խորանում են նրանց հատկապես մտածելու ընդունակությունները:
Է) Պարապմունքի ընթացքում պետք է ընդգծվեն և հաշվի առնվեն սովորողների առանձնահատկությունները:
Արդյունավետ պարապմունքի մեթոդները
- Դասախոսություն: Դասախոսութունը լավագույն միջոցն է նյութը ներկայացնելու: Այն հիմնված է ուսումնասիրող խմբի հետաքրքրությունների վրա:
- Զրույց: Ի տարբերություն դասախոսության՝ զրույցի միջոցով պարզում ես սովորողների կարծիքը, փորձը, գիտելիքները և կարողանում ես դրանց վրա կառուցել քո հետագա քայլերը:
- Մտածել-փոխանակել-քննարկել: Այս մեթոդի կիրառման դեպքում սովորողները նախ առանձին-առանձին մտածում են նյութի մասին, հետո առնվազն երկու սովորող փոխանակում են իրենց կարծիքները, իսկ քննարկման փուլում արդեն ուսուցիչն է զրույց սկսում թեմայի շուրջ, և քննարկում է ծավալվում:
- Խմբային փազլ: Այս մեթոդի գործարկմամբ շատ կարճ ժամանակում մշակվում է ստացված գիտելիքը, ավելի խորացվում: Սովորողներն արդեն նախնական գիտելիքներ ունեն նյութի մասին: Առաջադրանքները բարդ են և կարող են մի քանի շերտերից կազմված լինել:
- Համարակալված գլուխներ: Այս մեթոդի նպատակն այն է, որ աշխատանքային գործընթացում նյութի յուրացման համար պատասխանատվություն զգա յուրաքանչյուր սովորող:
- Նախագծային պարապմունք: Այս դեպքում, որքան էլ տեղ տանք ինքնակրթությանը, ինքնազարգացմանը, միևնույն է, մեծ դերակատարում ունի ուսուցիչը՝ որպես պարապմունքի պատասխանատու:
Որպես օրինակ՝ առավել մանրամասն ներկայացնենք ¦Խմբային փազլ§ մեթոդը:
Այն ունի հետևյալ կառուցվածքը.
- Նախնական խումբ: Խումբն ընդհանուր առաջադրանք է ստանում՝ տարբեր հայեցակարգերից կազմված, որոնք փոխկապակցված են: Նախնական խմբի յուրաքանչյուր անդամ ստանում է առաջադրանք՝ այս կամ այն հայեցակարգը մշակելու:
- Նախնական բոլոր խմբերի՝ միևնույն առաջադրանքն ստացած փորձագետները միավորվում են մեկ փորձագիտական խմբի մեջ և միասին աշխատում են առաջադրանքի վրա: Նրանք նախապատրաստվում են նախանական խմբի արդյունքները ներկայանելուն:
- Նախնական խմբերը ներկայացնում են իրենց հայեցակարգերը: Խմբի մյուս անդամները հարցեր են առաջադրում. Յուրաքանչյուրը պատասխանատու է նրա համար, որ բոլորը հասկանան:
- Նախնական խումբը միավորում է բոլոր հայեցակարգերը, մատնանշում դրանց փոխկապակցվածությունը` ելակետային առաջադրանքը լուծելու:
- Զրույց-քննարկում: Ուսուցիչն ուղղորդում է յուրաքանչյուր սովորողի՝ աշխատանքի արդյունքը ներկայացնելու: Այս փուլում կարելի է նաև թեստ կիրառել:
«Խմբային փազլը» շատ խստապահանջ մեթոդ է: Սովորողները երկար ժամանակ աշխատում են խմբերով:
Ուսուցման այլընտրանքային մեթոդների հայտնաբերումն ու գործնական կիրառումը Գերմանիայում բարձր հիմքերի վրա է դրված, և բնավ պատահական չէ, որ գերմանական կրթական համակարգն այդքան զարգացած է: Նշյալ մեթոդական ձեռնարկն ընդամենը մեկն է ոլորտի բազմաթիվ հետազոտություններից: Ինչպե՞ս են գերմանացիները մշակում իրենց կրթական համակարգը, ինչպե՞ս են ընտրում ուսուցման մեթոդները: Բելգիայում եղած ժամանակ ծանոթացա գործընկերոջս կնոջ հետ, որ հունարենի ուսուցիչ էր Լյուվեն լա Նյովի դպրոցներից մեկում: Նրա հաղորդմամբ՝ տարին մեկ անգամ գերմանացիները մի խմբով մեկնում են Բելգիայի և հարևան երկրների տարբեր քաղաքներ՝ ծանոթանալու տեղի դպրոցների դասավանդման այլընտրանքային մեթոդներին: Բաստիան Ռաուխ անունով գերմաներենի մի ուսուցիչ նախորդ տարի էր ժամանել իրենց դպրոց EU-finanzierten Projekt ծրագրի շրջանակում՝ պարզելու կրթական համակարգի ինչ ընդհանրություններ ու տարբերություններ կան գործընկեր երկրներում՝ նպատակ ունենալով հատկապես գտնել այլընտրանքային նոր մոտեցումներ: Աշակերտների և ուսուցիչների համար մեծ բացահայտումներ են գրանցվել Բելգիայի Օյպեն քաղաքում և մայրաքաղաք Բրյուսելում հատկապես այնպիսի մեթոդների հարցում, որոնք ի հայտ են եկել ֆիզիկայի փորձերի, ինչպես նաև պարտիզապուրակային գործունեության վերաբերյալ սեմինարների ժամանակ:
